Yaban Mersini Dikimi, Yetiştirmesi ve Bakımı

Yaban mersininin, Vaccinium cinsine ait, çiçek açan ve meyve veren çeşitli türleri mevcuttur. Vaccinium cinsinin üyeleri arasında çay üzümü, kırmızı ayı üzümü, çoban üzümü ve kekreyemiş sayılabilir. Yaban mersini çalılarının, deri hissi veren ve sonbaharda parlak kırmızı bir renk alan, benekli, oblong yaprakları vardır. Küçük ve beyaz çiçekleri ise ilkbaharın sonlarında kümeler halinde büyüyüp çan şeklini alır. Bu eşsiz çiçekler başlangıçta yeşil olan, olgunlaşınca da koyu mor-mavi tonlarına kavuşan, lezzetli meyveleri gözler önüne serer.
Yaban mersini, sağladığı bol mahsul ve sıcağa, soğuğa ve haşerelere karşı dayanıklı olması sebebiyle devamlı olarak yapay döllenme ile çoğaltılır. Bununla birlikte, bazı insanlar yaban mersinlerini kendileri yetiştirmek yerine ormanlık alanlarda ve tarlalarda yetişen türlerini de tercih etmektedirler. Bu türler daha ufaktır; fakat genelde diğerlerine göre daha tatlı, aromalı oldukları bilinir.
Yaban mersinleri ilkbahar mevsiminin başlarında dikilir. Çalıların yavaş ile ortalama seviyede seyreden bir büyüme hızı olduğu bilinmektedir. Üç yıllık çalılar az miktar da olsa mahsul verebilir. Ne var ki, hatırı sayılır miktarda mahsul elde etmek altı yılı bulabilir.

Yaban Mersini Fidanı Toprağa Nasıl Dikilir?

Dikim İçin İdeal Zaman

Yaban mersini çalısı seçerken en iyisi, 2 ya da 3 yıllık, toprağı çıkarılmış (yalın kök) bitkiler tercih etmektir. Yaşlı bitkiler yerlerinin değiştirilmesinden genç olanlara kıyasla daha fazla etkilenirler ve onlardan mahsul elde etmek nereden baksanız birkaç yıl sürer. Yaban mersini çalıları genelde ilkbaharın ilk aylarında ya da tam ortasında dikilir. 6-10 arası kuşaklarda ise sonbaharın sonlarında da dikilebilirler.

Dikim İçin İdeal Bölge Seçimi

Çalınızı dikmek için bolca güneş alan fakat kuvvetli rüzgârlardan da korunabilecek bir yer tercih etmelisiniz. Güneş ışığını engelleyecek kadar uzun olan ağaçlara ve çalılara yakın olan veya çalınızın topraktaki nemi ve besini diğer bitkilerle paylaşmak zorunda kalacağı bir yere dikim yapmaktan kaçının. Dikim yapacağınız yerin toprak drenajının kusursuz olması gerekir. Toprağın gevşek, asidik ve iyi drene edilmiş olması adına dikim için açtığınız deliğe bir miktar turba yosunu da ekleyebilirsiniz. Ayrıca, dikimden sonra malçlama yapmalısınız. Daima yeşil kalan ağaç kabuğu parçaları, bıçkı tozu ve çam iğneleri toprağın asidik olmasına katkıda bulunur. Yaban mersinleri yeterli miktarda güneş ışığı aldıkları müddetçe saksıda da yetiştirilebilirler.

Yerleştirme, Derinlik ve Destekleme

Yaban mersini bitkileri, aralarında 1-1,5 metre boşluk olacak şekilde, bir sıra halinde yerleştirilmelidir. Yan yana dizilen sıralar birbirlerinden 2,5-3 metre kadar ayrı durmalıdır ki mahsul toplamak için yeterince alan açılmış olsun. Toprağı çıkarılmış bitkilerin köklerini, önceden hazırlamış olduğunuz bir deliğe yayıp üstlerini toprakla kapatın. Kök yumrunun toprağın en fazla 1,5 cm altında olduğundan emin olun. Saksıda yetiştirilen yaban mersinlerini, çiçek tarhlarındaki saksılardakine kıyasla 2,5 metre daha derine dikmelisiniz. Yaban mersini bitkilerinin, üzerlerinde büyüyecekleri herhangi bir destekleyici yapıya ihtiyaçları yoktur.

Yaban Mersini Bakımı

Işık

Yaban mersini bitkilerinin büyüyüp enfes meyveler vermeleri için tam gün güneşe ihtiyaçları vardır. Bu da, çoğu zaman günde en az altı saat boyunca doğrudan güneş ışığı almaları gerektiği anlamına gelmektedir.

Toprak

Yaban mersinleri, pH değeri 4.0 ile 5.2 arasında seyreden yoğun asidik toprakları tercih ederler. Organik madde yönünden zengin olan verimli topraklara da hayır demezler. Bahçenizdeki toprak ağır kil barındırıyorsa burada toprak tipini de kontrol edebileceğiniz yükseltilmiş tarhlar kullanmanız yaban mersinleriniz için daha idealdir. Yoğun kile kıyasla kumlu toprak daha iyidir.
Yaban mersini yetiştirirken topraktaki pH değerini doğru ayarlamak için dikim yapmadan önceki mevsimde toprağı ıslah etmenizde yarar vardır. Gerekirse pH seviyesini düşürmek adına toprağın en üstündeki 15 santimlik bölüme toz kükürt (bahçe kükürtü) ya da alüminyum sülfür karıştırılabilir. Toprağınızı bir serada test ettirmeniz halinde konunun uzmanları, ne kadar sülfüre ihtiyacınız olduğunu size söyleyeceklerdir. İstediğiniz sonuçlara ulaştığınızdan emin olmak için dikimden önce toprağınızı yeniden test ettirmenizde yarar vardır. Toprak, orijinal pH seviyesine dönmeye meyilli olduğundan onu periyodik olarak ıslah etmeye ve ideal hale getirmeye devam etmelisiniz.

Sulama

Haftada en az bir kez derin kök sulama yapmalısınız. Kökleri sığ olan yaban mersinlerinin her hafta en az 5-6 cm kadar,  kuraklık dönemlerinde ise daha fazla sulanması gerekir.

Isı ve Nem

Yaban mersini çalılarının ısı ihtiyaçları türden türe farklılık gösterir. Geleneksel yüksek boylu çalılar nemli havayı ve kışı soğuk geçen bir iklimi tercih etse de güney bölgelerde yetiştirilen türlerin dondurucu havalarla araları pek iyi sayılmaz. Çoğu türün kuru rüzgârlardan korunması gerekir.

Gübre

Yaban mersinlerinize ilk yıllarında gübre vermemelisiniz. Bitkiler saksılarına iyice yerleşene kadar kökler tuza karşı hassasiyet gösterir. Yaban mersinlerinin gübre ihtiyaçları için, topraktaki pH seviyesini düşürmeye yardımcı olan alüminyum sülfürün aksine genellikle amonyum sülfat (kokusuz beyaz kristalli bir tuz) tercih edilir. Ne var ki, asitli ortam seven bitkiler için yaban mersini besini ya da açelya besini de dahil olmak üzere herhangi bir gübreyi de kullanabilirsiniz.

Yaban mersini yapraklarının sararması nadir görülen bir durum sayılmaz. Bu, genellikle demir eksikliğinin göstergesi olmakla beraber muhtemelen topraktaki demir eksikliğinden kaynaklanmaz. Bu semptom daha ziyade toprak pH seviyesinin çok yüksek olduğuna ve yaban mersininin mevcut demire erişim sağlayamadığına işaret eder. Şayet yaprakların sararmaya devam ettiğini gözlemlerseniz toprağınızın pH’ını test ettirip gerekli düzenlemeleri yapmalısınız.

Tozlaşma

Yaban mersini kendi kendine döllenebilir. Yine de, en iyi sonucu almak için birden fazla tür dikebilirsiniz. Bu sayede, hem daha fazla mahsul elde edebilirsiniz hem de meyvelerin daha iri çıktığını görebilirsiniz.

Yaban Mersini Türleri

Yaban mersini bitkisinin dört temel türü mevcuttur: yüksek boylu yaban mersini, bodur yaban mersini, orta boylu yaban mersini ve tavşan gözü (rabbiteye) yaban mersini. Bu türler esasen boyutlarına göre sınıflandırılmaktadır. Bitki yetiştiricileri yeni ve coşkulu çeşitler yetiştirmeye devam etmektedir. Temel türler şunlardır:

Yüksek boylu yaban mersini (Vaccinium corymbosum): Boyu yaklaşık 2 metreye varan, 4-7. kuşaklarda yetiştirilebilen bu tür, yaban mersininin en yaygın ve en üretken türüdür. Çetin kışlar için elverişli olan çeşitleri arasında “Bluecrop”, “Blueray”, “Herbert”, “Jersey” ve “Meader” sayılabilir. Büyük meyveler veren çeşitleri arasında ise “Berkeley”, “Bluecrop”, “Blueray”, “Coville”, “Darrow” ve “Herbert” vardır. Bu türün “Pink lemonade” adında, pembe yaban mersinleri üreten bir çeşidi de mevcuttur.
Güneyde yetişen yüksek boylu yaban mersini ( virgatum, V. corymbosum ya da V. darrowii’nin hibritleri): Zor yetiştirildiği düşünülen bir türdür. Bununla birlikte, “Emerald”, “Windsor” ve “Springhigh” gibi çeşitleri güney bölgelerinde oldukça popülerdir. Oldukça kısa boylu olan bu türlerin boyu ancak 1-2 metre kadardır. 1-1,5 metre kadar yayılabilirler. 7-10. kuşaklarda yetiştirilirler.
Bodur yaban mersini (Vaccinium angustifolium): kuşak gibi kuzeyde yer alan, en soğuk iklimlere adapte olabilen bir türdür. Boyu yalnızca 30 cm kadar uzayan ve alışılmadık bir yayılma davranışı sergileyen bu türün büyüme biçimi, diğer türlerinkinden oldukça farklıdır. Anavatanı Amerika’nın kuzeydoğusu ve Kanada’nın güney bölgeleri olan bu türün meyvelerinin üzeri, onlara grimsi bir renk veren mumlu bir tabakayla kaplıdır. Zaman zaman “yabani” olarak kabul edilen bu türün pek fazla çeşidine ulaşmak mümkün değildir.
Orta boylu yaban mersini: Yüksek boylu ve bodur cinslerin melezlenmesiyle elde edilen çeşitleri de dahil olmak üzere bu türün son zamanlarda ortaya çıktığı bilinmektedir. Bu türe ait pek çok bitkinin boyu 45-120 cm kadar uzamaktadır. Popüler çeşitleri arasında “North Country”, “Northblue” ve “Northland” yer almaktadır. Bu türün meyveleri genellikle yüksek boylu çalılarınkinden daha mayhoştur; ama turtalarda, marmelatlarda ve reçellerde rahatlıkla kullanılabilirler.
Tavşan gözü (Rabbiteye – Vaccinium virgatum): Bu tür önceleri Vaccinium ashei ismiyle sınıflandırılmıştı. Çoğunlukla Amerika’nın güneydoğusunda yetiştirilen bu türün boyu 4,5 metreye kadar ulaşabilir. Düzgün bir şekilde döllenebilmesi için iki ya da daha fazla çeşidine ihtiyaç vardır. Önerilen çeşitleri arasında “Powderblue”, “Woodard” ve “Brightwell” bulunmaktadır. “Delite” adındaki çeşidinin ise geç meyve vermekle birlikte verimli bir tür olduğu bilinmektedir. Tavşan gözü yaban mersini, 7-9 arasındaki kuşaklarda, bahçede yetiştirmek için ideal bir seçenektir.

Yaban Mersini vs. Çoban Üzümü

Yaban mersinleri ve çoban üzümleri aynı cinsten gelmektedir. Meyveleri de ilk bakışta birbirlerine çok benzer görünebilir. İki türün meyvesi de küçüktür ve mavimsi bir renge sahiptir. Ne var ki, çoban üzümü, yaban mersininden daha mayhoş bir tada sahiptir ve bu türün çekirdeklerini ısırdığınızda onların, yaban mersininin çekirdeklerine kıyasla çok daha sert olduğunu hissedersiniz.

Yaban Mersini Hasadı

Yaban mersinlerinin hasadı genellikle haziran ve ağustos ayları arasında yapılır. Bu bitkilerin çoğu üç yıla kadar az miktarda da olsa hasat vermeye başlar; fakat altı yaşına kadar tam mahsul veremezler. Olgun yaban mersini çalılarının her biri yaklaşık 4 kg meyve üretebilir. Yaban mersini mahsulünüzü bollaştırmak adına büyüme sezonunun başlarında, ortasında ve sonlarına doğru olmak üzere birer tane yaban mersini çalısı dikebilirsiniz.
Yaban mersinlerinin toplanmaya hazır hale gelip gelmediklerini anlamanın tek güvenilir yolu onları tatmaktır. Yaban mersinleri, renkleri maviye döndükten sonra bitkilerinin üzerinde en az bir hafta boyunca bırakıldıkları zaman tat açısından kıvama gelirler. Olgun yaban mersinleri daldan kolayca düşer. Bir kabı yaban mersini çalılarınızın altına tutup meyveleri nazikçe toplayabilir ya da meyvelerin kaba düşmesi için onları hafifçe sarsabilirsiniz.
Ardından, mümkün olduğunca çabuk bir şekilde onları yıkamaksızın buzdolabına kaldırmalısınız. Dolaba kondukları zaman yaban mersinleri bozulmadan bir hafta kadar durabilir. Yaban mersinlerinizi yemeden/kullanmadan hemen önce güzelce yıkayın. Onları taze de tüketebilirsiniz, pişirdiğiniz tatlı vb. yiyeceklerin içinde de. Yaban mersinlerini buzluğa koymak da mümkündür. Bu şahane meyveler, altı ila on iki ay kadar buzlukta durabilmektedir.

Saksıda Yetiştirme

Küçük yerlerde, hatta saksıda bile büyüyebilen yaban mersinleri, ev bahçelerinin gözdesidir. Aslına bakarsanız, yaban mersini, saksıda en kolay yetiştirilen meyvelerden biridir. Yaban mersininize toprak bakımından elverişli koşulları sunamıyorsanız onu saksıda yetiştirmek özellikle iyi bir fikir olabilir. Bunun için, geniş drenaj delikleri olan ve en az 45 santim derinliğe sahip bir saksı tercih etmelisiniz. Verniklenmemiş/sırsız bir toprak saksı idealdir; zira bu tarz saksılarda topraktaki nem, dışarıya kolayca çıkabilir.
Her bitki için ayrı birer saksı kullanmanız ve fazla büyük boyutlara ulaşmayan bir yaban mersini türü tercih etmeniz faydalı olur. Bilhassa asidik ortamları seven bitkiler için hazırlanmış bir toprak karışımı kullanmalısınız. Yaban mersinlerinizi de onları satın aldığınızda dikili oldukları saksıdaki ile aynı derinlikte dikmelisiniz. Toprağı kısmen nemli tutmaya özen gösterin; fakat onu sırılsıklam hale de getirmeyin. Saksının ayrıca bolca ışık aldığından da emin olun. İlkbaharda, asidik ortamları seven bitkiler için üretilmiş bir gübre ile besleme yapın.

Yaban Mersini Saksı Değişimi

Yaban mersinini saksıda yetiştirirken genellikle ideal olan, olabildiğince büyük bir saksıyla işe girişmektir. Köklerin üstten ve saksının drenaj deliklerinden taşmaya başladığını görürseniz yaban mersini bitkinizi daha geniş bir saksıya almanın vakti gelmiş demektir. Kök yumrusunun rahatça sığabileceği bir saksı tercih edin. Onu taze toprak karışımıyla doldurun ve çalınızı, daha önceki saksısındaki derinlikle aynı seviyede yeniden dikin.

Budama

Yaban mersini çalıları birazcık budandıklarında meyvelerini çok daha iyi üretirler. İlk iki yıl içerisinde bitkinizin üzerinde rastladığınız her çiçeği koparın. Böylece, bitkilerinizin boyutları büyür ve bitkiniz adeta coşar. Bitkiniz üçüncü yılına ulaştığında üzerindeki çiçeklere dokunmayabilirsiniz. Bu noktada çok fazla meyve elde etmeyebilirsiniz; ama dördüncü yıla gelene kadar budama yapmamak çok daha iyidir.
Dördüncü yıldan itibaren ise yaban mersini çalılarınızı ilkbahar başlarında, durgunluk dönemleri devam ederken budayabilirsiniz. Solmuş, kırılmış, karman çorman olmuş ya da güçsüz durumdaki dalları budamanızda sakınca yoktur. Buradaki amaç, ışığın orta kısma ulaşmasını sağlayacak şekilde çalıyı açığa çıkarmaktır. İlerleyen yıllarda, bitkiyi daha sağlam hale getirmek için yapılan bu budama işlemi, yeni kısımların büyümesinin teşvik edilmesi adına eski dalların inceltilmesiyle sürdürülebilir. Bu aşamada, en yaşlı, en kalın dalları toprak seviyesine kadar kesebilirsiniz. Fazlasıyla boylanmış ya da aşırı ince bir yapıda büyümüş olan dalları budamanızda da fayda vardır. Yaşlanmış dallar gri renktedir; genç olanlar ise kırmızımsı bir renk sergiler.

Yaban Mersininin Çoğaltılması

Çoğu ağaçsı çalı gibi yaban mersini de büyümekte olan yumuşak kısımlarının kesilmesi ve köklendirilmesiyle çoğaltılabilir. Bu hem yeni bir bitki sahibi olmanın az maliyetli bir yoludur hem de olgun bitkileri inceltmenize olanak verir.  Bu işlem için en uygun zaman ilkbaharın başlarıdır. İşte, bu son derece pratik yöntemi uygulamak için izlemeniz gereken adımlar:

Sağlıklı bir dalı seçin ve bu dalın ucunda büyüyen 12 cm kadarlık kısmı bahçıvan makası yardımıyla kesin. Üstteki iki-üç yaprak haricindeki tüm yaprakları koparın.
Kesilen kısma köklenme hormonu uygulayın.
Kestiğiniz kısmı, küçük bir saksıdaki nemli, topraksız toprak karışımına dikin.
Saksıyı aydınlık, dolaylı ışık alan bir yere koyun ve toprak karışımının nemli olduğundan ve sırılsıklam hale gelmediğinden emin olun. Kesilen kısmın köklenmesi birkaç ay sürebilir. Yeni yapraklar çıkmaya başladığında ve kestiğiniz kısmı nazikçe çekiştirdiğiniz zaman direnç gösterdiğini hissettiğinizde bahçeye taşınmaya hazır hale gelmiş olur.

Tohumdan Yetiştirme

Yaban mersini tohumlarını ekmeden evvel dinlenme dönemlerine ara vermek için 90 günlüğüne buzluğa koymanız gerekir. Sıcak iklimlerde tohumları ekmek için en ideal dönem sonbaharken soğuk iklimlerde ise ilkbahar, bunun için en uygun dönemdir. Düz bir tepsiyi nemli turba yosunu ile doldurun, yosunun üzerine tohumları serpin, ardından tohumların üzerini biraz daha yosun ile hafifçe kapatın. Tepsinin üstünü gazete ile örtün ve 15-21 santigrat derece sıcaklığa sahip bir odaya koyun. Yosunu devamlı olarak nemli tutun.
Fidelerin yaklaşık bir ay içerisinde belirmesi gerekir. Bu noktada, gazeteyi kaldırıp tepsiyi parlak, dolaylı ışık alan bir yere koymalısınız. Fideler 5-7,5 santim uzunluğa ulaşınca eşit oranda turba, kum ve topraktan oluşan bir karışıma dikilebilirler. Onları nemli tutmaya devam etmelisiniz. İlkbaharda, don tehlikesi geçtikten sonra ikinci yıllarında bahçeye dikilecek kadar büyümüş olmaları gerekir.

Kışlatma

Yaban mersini çalıları kış boyunca durgunlaşır. Genellikle, yetiştirildikleri kuşakların kış şartlarına da dayanıklıdırlar. Bununla birlikte, yeni yeni açmakta olan kısımlarını tetikleyen istikrarsız kış sıcaklıklarına karşı hassastırlar. Çalınızı korumak ve toprak ısısının sabit kalmasını sağlamak için kış gelmeden etrafını bir kat malçlayabilirsiniz.

Yaygın Görülen Haşereler ve Hastalıklar

Yaban mersini yetiştirirken açık ara en büyük mücadele, kuşları onlardan uzak tutmaya yöneliktir. Yalnızca birkaç tane çalınız varsa üzerlerine ağ örtmeniz işe yarayabilir. Ne var ki, bahçeniz yaban mersini çalılarından geçilmiyorsa elektrikli bir kuş uzaklaştırıcı cihaz kullanmayı düşünebilirsiniz.
Tetikte olmanızı gerektirecek haşereler arasında yaban mersinlerinin gövdelerini delen haşereler, kiraz kurdu, yaban mersini kurdu ve erik hortumlu böceği bulunmaktadır. Şayet bu haşereler yaşadığınız bölgede yaygınsa önerilen böcek kovucular ve tedavi yöntemleri hakkında bilgi almak için bir uzmana danışabilirsiniz.
Külleme ve yaprak lekesi hastalıkları gibi yaban mersinlerine zarar veren bazı mantar hastalıkları vardır. Bu tür hastalıklara karşı geliştirebileceğiniz en iyi savunma yöntemi, genetik olarak hastalığa dirençli türleri dikmektir. Ayrıca, bitkilerinize yeterli hava sirkülasyonu için bolca alan vermeniz, onları tam gün güneş alabileceği bir yere dikmeniz, üzerlerindeki çer çöpü temizlemeniz ve malçı yılda bir kez yenilemeniz gerekir. Bu sayede, sporlar bu bölgede kışı atlatamayacaktır. Bu tür problemler yaşarsanız yenilebilir bitkiler için üretilen mantar ilaçlarını kullanmanız mümkündür.

Gözünüzü dört açmanızı gerektirecek, yaban mersinlerinde yaygın olarak görülen diğer birkaç hastalık ise şunlardır:

Antraknoz: Bu mantar hastalığı rutubetli havalarda hızla yayılır. Gelişmekte olan yaban mersinlerinin üzerindeki parlak pembe renkli spor kümeleri, hastalığı ele verebilir.
Kurşuni küf: Rutubetli havalarda ortaya çıkan bir başka mantar hastalığı olan kurşuni küf, meyvelerin büzüşüp çürümesine neden olmaktadır.
Pamukçuk: Bu hastalık bitkilerin saplarının alt kısımlarında patlak verir. Küçük kırmızı lekelerle belirgin hale gelen bu hastalığın ilerleyen dönemlerinde bu lekeler büyüyebilir. Tedavi edilmediği takdirde hastalık çok geçmeden bitki sapının çevresini saracak ve kökten uca kurumasına neden olacaktır.
Yaban mersini mantarı (Mummy berry):Yaban mersinlerine zarar veren, daha ciddi boyuttaki hastalıklar arasındadır. Mummy berry’ye mantarlar yol açmaktadır. Hastalığın bitkiyi istila etmiş olduğunun ilk belirtisi çiçeklerin kararması ve çok geçmeden solmasıdır. Bu bir mantar hastalığı olduğundan kolay kolay ölmeyen sporlar sağlam tomurcuklara da hastalığı bulaştırır. Bitkinin meyveleri kararıp sertleşir ve mumyalanmış gibi görünür. Hastalığa “mummy” (mumya) terimi de bu nedenle verilmiştir.
Dal küfü: Dal küfü başlangıçta pamukçuğa bir hayli benzer. Bu küf ilerledikçe hem yaprakların beneklenmesine neden olur hem de bitkinin tacına ve küçük dallarına zarar verebilir.

Sık Sorulan Sorular

Yaban Mersini Yetiştirmek Kolay mıdır?

Tercih ettikleri ortamı onlara sunduğunuz sürece yaban mersinlerini yetiştirmek son derece kolaydır. Yaban mersini, saksıda bile kolaylıkla büyüyebilir.

Yaban Mersini Yetiştirmek Ne Kadar Sürer?

Yaban mersini çalıları oldukça yavaş büyür ve tam anlamıyla meyve üretecek kadar büyümeleri yaklaşık olarak altı yıl sürer.

Meyve Elde Etmek İçin İki Tane Yaban Mersini Çalısına mı Bakmak Gerekir?

Yaban mersini kendi kendine döllenebilir. Dolayısıyla, yalnızca tek bir çalıyla da meyve elde edebilirsiniz. Bununla birlikte, birden fazla çeşidini dikmeniz daha fazla ve daha büyük boyutlarda mahsul etmenizi sağlayacaktır.